شب یلدا

شب یلدا از نگاه نجوم

شب یلدا یکی از شناخته شده ترین شب های سال است. در واقع در این شب، اقوام و خویشاوندان گرد هم آمده و از حال یکدیگر باخبر شده و این وسیله ای می شود تا بعضا یادی از بوستان و گلستان و شاهنامه فردوسی و یا نقل خاطرات توسط مسن ترهای فامیل بشود. ضمن اینکه از تنقلات و میوه ها به ویژه انار و هندوانه نیز به طور رایج استفاده می شود. این برداشت ظاهر آن چیزی است که اتفاق می افتد. ولی به طور خاص تقریبا عامه مردم می دانند که این شب یکی از طولانی ترین شب های سال است.
آوردن علوم تخصصی به میان مردم و مطلع کردن آنها به طور دقیق از آن، شاید خیلی کار راحتی نباشد. بسیاری از مردم شاید خبری از محاسبات پیچیده ریاضی، فیزیک و اختر فیزیک نداشته باشند. پس چگونه می توان علوم را در بین مردم نهادینه کرد؟ شاید یکی از راه هایی که اجداد ما در نظر گرفتند، تبدیل پدیده های طبیعی به مناسبت های مختلف بود. مثلا نوروز مناسبتی است که هزاران سال است برگزار می شود. و مردم آن را حلول سال نو می دانند. در حالی که پشت این یک کلمه به ظاهر ساده نوروز، محاسبات زیادی نهفته است که اغلب مردم از آن بی اطلاع هستند مانند دایرهالبرج، استوای سماوی، اعتدالین، انقلابین و شاید نیازی هم نباشد که از آنها اطلاع یابند.  بنابر این، علوم با این شیوه، هزاران سال در بین مردم رایج شده و از هر نسلی به نسل دیگر منتقل می شود تا امروز که به ما رسیده است. در مورد شب یلدا نیز احتمالا همین شیوه است. در اول مهر تقریبا روز 12 ساعت و شب نیز 12 ساعت است. از این زمان، خورشید آهسته آهسته به سمت جنوب می رود و در نتیجه، طول شبها افزایش یافته و طول روز کاهش می یابد. اما آنچه در شب یلدا اتفاق می افتد، خورشید در کمترین ارتفاع خود قرار می گیرد. به عبارتی دیگر، خورشید از جنوبی ترین نقطه شرق، طلوع کرده و در جنوبی ترین نقطه مغرب، غروب می کند و این یعنی کوتاهترین طول روز و یا بلندترین طول شب می باشد. به عبارت دیگر خورشید به نقطه انقلاب زمستانی می رسد. اما پس از شب یلدا، خورشید آهسته به سمت شمال حرکت می کند. آهسته آهسته طول شب کاهش یافته و طول روز افزایش می یابد تا زمانی که به اول فروردین می رسیم و در این زمان طول شب و روز هر کدام 12 ساعت می شود. شب یلدا به عنوان انقلاب زمستانی توسط همه دانشمندان و مردم جهان شناخته شده است. در برخی کشورها نیز در این شب جشن گرفته می شود.
غلامحسین رستگارنسب
مربی آموزش نجوم و سناره شناسی دانشکده فنی دختران دکتر شریعتی