برگزاری کارگاه شناخت انواع الیاف و پارچه و نحوه رنگرزی آنها در هفته ملی مهارت

به مناسبت هفته ملی مهارت، معاونت پژوهش و فناوری دانشکده با همکاری گروه طراحی و دوخت و کانون شکوفایی و خلاقیت، کارگاهی با عنوان "شناخت انواع الیاف و پارچه و نحوه‌ی رنگرزی آنها" در روز سه‌شنبه 4 مردادماه1401 در محل سالن فرهنگ برگزار نمودند.
استاد بابایی از مدرسین دانشکده، در ابتدای مطالب بیان نمود: لباس ها از پارچه‌ها و پارچه‌ها از نخ و نخها از لیف تشکیل شده اند. الیاف در هم تابیده می‌شوند و تبدیل به نخ می‌شوند و نخها تبدیل به پارچه می‌شوند.
برای رنگرزی باید نوع و جنس پارچه، الیاف تشکیل دهنده و ویژگیهای آنها و نوع بافت پارچه را بشناسیم. الیاف به دو دسته طبیعی و مصنوعی ( بشرساخت ) تقسیم می‌شوند. الیاف طبیعی منشا گیاهی، حیوانی و معدنی دارند الیاف گیاهی مانند پنبه، الیاف حیوانی مانند پشم و ابریشم، الیاف معدنی مانند آزبست یا همان پنبه نسوز که از سنگ معادن استخراج می‌شوند. الیاف مصنوعی به الیاف بازیافتی و پروتئینی، تقسیم می‌شوند. ماده اولیه الیاف بازیافتی از طبیعت گرفته می‌شوند ولی به شکل لیف نیستند این مواد طی 7 مرحله تبدیل به لیف می‌شوند مانند ویسکوز که ماده اولیه اش از چوب درختان به دست می‌آید. امروزه از برگ میوه آناناس و گیاه کاکتوس الیافی شبیه به چرم استخراج نموده و در تولید کیف و کفش از آنها استفاده می‌کنند. معمولا الیاف بازیافتی را با الیاف دیگر ترکیب می‌کنند.
الیاف پروتئینی: از مواد خوراکی مثل شیر، بادام زمینی و ذرت، پروتیین استخراج و تبدیل به لیف می‌کنند. الیاف مصنوعی یا سنتتیک از ترکیب مواد شیمیایی مختلف درست می‌شوند. پلی استرها، اکرلیک‌ها، الاستومترها یا همان پارچه‌های لاکرا، الیاف مصنوعی هستند. در پارچه‌های نانو، یا الیاف در حد نانو ( بسیار کوچک) تهیه می‌شوند یا ذرات نانو روی پارچه قرار می‌گیرند.
استاد پس از دسته بندی‌های مختلف الیاف و پارچه‌ها به تشریح ویژگی و خصوصیات هر یک از آنها پرداخت و روشهای شناسایی آنها را به وسیله سوزاندن به طور عملی توضیح داد و افزود: پارچه‌ها سه بافت اصلی دارند، 1. بافت تاری و پودی که از رشته‌های عمودی و افقی تشکیل شده اند. 2. بافت حلقوی که با یک رشته نخ حلقه‌ها در هم درگیر می‌شوند شبیه بافتی که با میل بافتنی، خانمها می‌بافند. 3. بافت حلقوی عمودی که در پارچه‌های تریکو و کشباف استفاده می‌شود.
در این مرحله، به طور عملی انواع بافت پارچه زیر میکروسکوپ به دانشجویان نشان داده شد.

وی ادامه داد: رنگرزی به دو صورت، با مواد طبیعی و مواد شیمیایی انجام می‌شود. مواد طبیعی مورد استفاده از گیاهان، حیوانات و مواد معدنی به دست می‌آیند. پوست گردو، پوست پیاز، روناس، تخمه آفتابگردان، زردچوبه و حنا مثال هایی از مواد رنگی طبیعی گیاهی هستند. نوعی سوسک روی برگ کاکتوس پرورش داده می‌شود با نام قرمزدانه، این سوسکهای کوچک را خشک کرده و از ماده قرمز آنها برای رنگرزی استفاده می‌کنند. در گذشته‌ها برای رنگ کردن شنل پادشاهان از نوعی حلزون که ماده رنگی ارغوانی داشت استفاده می‌کردند. مواد رنگی که منشا معدنی دارند مناسب رنگرزی پارچه و الیاف نیستند و از آنها در کارهای هنری و نقاشی استفاده می‌کنند مانند لاجورد.
رنگهای طبیعی فقط برای رنگ کردن الیاف طبیعی استفاده می‌شوند اما رنگهای مصنوعی برای رنگرزی همه الیاف اعم از طبیعی و مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرند زیرا الیاف طبیعی آب‌دوست هستند و رنگ را به خوبی جذب می‌کنند ولی الیاف مصنوعی آب گریز هستند و ساختار شیمیایی آنها اجازه نفوذ رنگ را نمی‌دهند و سخت رنگ می‌شوند. الیافی مانند پلی‌استر را تحت فشار و حرارت ( مانند زودپز ) رنگ می‌کنند، این الیاف چون سخت رنگ می‌شوند به سختی هم رنگ پس می‌دهند.
در فرایند رنگرزی طبیعی، باید به درجه سختی آب، PH آب و محیط توجه داشت و برای اینکه "رنگ همانندی" حاصل شود باید تمامی شرایط و اندازه‌ها یکسان باشند. در رنگرزی باید دقت کرد که پارچه‌ها حتما قبل از رنگرزی شسته شوند تا چربی و آلودگی‌های احتمالی آنها از بین بروند. از رنگهای طبیعی می‌توان 50 تا 60 درصد کالا ( الیاف و پارچه ) استفاده نمود در حالیکه رنگهای مصنوعی را نهایتا 8 درصد می‌توان به کار برد، از این جهت رنگهای مصنوعی مقرون به صرفه هستند. در ضمن 20 درصد وزن کالا باید از نمک طعام نیز استفاده کرد. در رنگرزی طبیعی از گیاهان قسمتهای رنگدانه را جدا کرده سپس در سایه خشک کرده و خرد یا آسیاب می‌کنند تا رنگ بیشتری از آن استخراج شود. موادی که تانن دارند ثبات رنگ بیشتری دارند، برای ثبات بیشتر رنگها از دندانه استفاده می‌کنند. دندانه‌ها موادی هستند که رنگ را به لیف یا پارچه نگه می‌دارند مثل سولفات آهن یا زاج سیاه، دی کرومات پتاسیم و سولفات مس یا زاج سفید.
از دندانه‌ها می‌توان قبل از رنگرزی، همزمان با رنگرزی ( استفاده همزمان از دندانه و رنگ ) و یا پس از عملیات رنگرزی استفاده نمود که بسته به زمان استفاده از آنها، پیش دندانه و پس دندانه نامیده می‌شوند. میزان دندانه‌ها برحسب درصد یا گرمی تعیین می‌شوند و برای هر دندانه مقدار مشخصی دارد مثلا برای زاج سفید 15 درصد و دندانه‌های دیگر تا 5 درصد استفاده می‌شوند. در رنگرزی طبیعی از دندانه‌های طبیعی مانند مازو که از درخت بلوط به دست می‌آید هم استفاده می‌کنند.
استاد بابایی پس از بیان مطالب تئوری، به صورت عملی مراحل رنگرزی پارچه، الیاف، پشم و ابریشم را با استفاده از رنگهای طبیعی مانند پوست گردو، روناس و قرمز دانه و همچنین رنگهای شیمیایی مثل رآکتیو سرد، انجام داده و در پایان نتیجه رنگرزی را به دانشجویان نشان داد.
در پایان استاد برای آشنایی بیشتر دانشجویان کتاب رنگرزی الیاف مصنوعی و استات سلولز نوشته‌ی علیرضا خسروی از انتشارات جهاد دانشگاهی را معرفی نمود.